Przedstawiamy kolejny wzorzec „Języka wzorców” jakim jest uliczna kawiarnia, przemieniająca bezosobowy tłum przechodniów w społeczność osób znającą się choćby z widzenia.
Przy okazji apeluję do osób planujących inwestycje by zamawiały ich projekty u dobrych - choćby drogich - architektów, a nie zlecały ich wykonania kreślarzom przenoszących na papier ich własnych pomysłów. Przeświadczenie o braku potrzeby uznania autorytetu architekta charakteryzuje ludzi o wąskich, a nie szerokich horyzontach myślenia. Do takiej taktyki życiowej – jeśli wyznaje się ją – lepiej się przynajmniej nie przyznawać.
Andrzej Dobrowolski
Kawiarnia uliczna
...różnorakie sąsiedztwa zostały opisane we wzorcu rozpoznawalne sąsiedztwo. Ich naturalne punkty ogniskowe tworzą węzły aktywności i publiczne placyki. Zarówno niniejszy wzorzec, jak i kolejne nadają tożsamość sąsiedztwu i jego punktom ogniskowym.
Kawiarnia uliczna zapewnia jedyne w swoim rodzaju, charakterystyczne otoczenie dla miasta; jest to miejsce, gdzie ludzie mogą siedzieć leniwie, ale w sposób uprawniony, być na widoku i obserwować, jak toczy się życie.
Najbardziej przyjazne człowiekowi miasta są zawsze pełne ulicznych kawiarenek. Spróbujmy zrozumieć, dlaczego są one tak atrakcyjne.
Wiemy, że ludzie czerpią przyjemność, mieszając się z tłumem w parkach, na placach, na miejskich promenadach i w alejach, w kawiarniach ulicznych. Wydaje się, że niezbędne warunki to: otoczenie, które umożliwia przebywanie w nim na mocy prawa zwyczajowego; parę czynności, których uprawianie należy do istoty całej scenerii, stanowiąc wręcz rytuał - czytanie gazety, przechadzanie się, sączenie piwa, nadrabianie zaległości; poczucie bezpieczeństwa umożliwiające relaks, wzajemne kłanianie się sobie, a nawet spotykanie. Dobry kawiarniany taras spełnia wszystkie te warunki. Ponadto kawiarnia uliczna ma jeszcze inne zalety: człowiek może tam siedzieć godzinami, a przebywa w miejscu publicznym! Na przechadzce trzeba utrzymać jakieś tempo; zatrzymać się wypada tylko na chwilę. Można posiedzieć w parku, ale tamtędy przechodzi niewiele osób. Siedzenie w kawiarni to doświadczenie bardziej spokojne, prywatne. Z kolei siedzenie na ganku własnego domu jest jeszcze czymś innym: tam człowiek czuje się znacznie bezpieczniej, ale brakuje barwnego tłumu przechodniów. Natomiast na tarasie kawiarni można siedzieć spokojnie, odpoczywać i cały czas być na widoku publicznym. Takie doświadczenie niesie ze sobą szczególne możliwości; „być może kolejna osoba..." - to wyzwala dreszczyk emocji.
Kawiarnie uliczne zapewniają właśnie tego rodzaju doświadczenie. Jest ono jedną z miejskich atrakcji, ponieważ jedynie w miastach istnieje wystarczająca koncentracja ludzi, by je zaoferować. Jednak doświadczenie to nie musi ograniczać się do specjalnych wyjątkowych części miasta. W europejskich miastach i miasteczkach uliczne kawiarnie można znaleźć w każdym sąsiedztwie - są tak powszechne jak stacje benzynowe w Stanach Zjednoczonych. Istnienie takich miejsc zapewnia wspólnocie społeczne spoiwo. Kawiarnie stają się podobne do klubów, ludzie chętnie wracają do swoich ulubionych lokali, a twarze są coraz bardziej znajome. To dobrze, kiedy na terenie twojego sąsiedztwa, w odległości, którą możesz pokonać spacerkiem, znajduje się dobrze prosperująca kawiarnia. Przyczynia się ona niezmiernie do wzmocnienia tożsamości sąsiedztwa. To jedno z tych niewielu miejsc, w których przybysz może zacząć poznawać warunki pracy w sąsiedztwie i ludzi mieszkających tam od wielu lat. Oto cechy dobrze prosperującej kawiarni ulicznej:
Ma stałą lokalną klientelę. Kawiarnia swoją nazwą, lokalizacją i obsługą jest silnie zakotwiczona w sąsiedztwie, w którym się znajduje.
Oprócz tarasu otwartego na ulicę w kawiarni są też inne pomieszczenia: do gry w bilard, z kominkiem, miękkimi fotelami, gazetami, stosownie do nieco różnych stylów życia społecznego.
Kawiarnia serwuje proste posiłki i napoje, także alkoholowe. Nie jest to jednak bar, a raczej miejsce, do którego równie chętnie się wpada na poranną kawę czy jajecznicę, jak i wieczorem na kieliszek przed snem.
Kiedy te warunki są spełnione i kawiarnia utrzymuje się na rynku, oferuje coś unikalnego ludziom, którzy z niej korzystają: daje miejsce do dyskusji w świetnej atmosferze, do rozmów, pogadanek - na wpół publicznych, na wpół prywatnych, do uczenia się, wymiany myśli.
Kiedy pracowaliśmy dla Uniwersytetu w stanie Oregon, porównaliśmy znaczenie takich dyskusji prowadzonych w kawiarniach i podobnych miejscach z nauką, którą studenci pobierali w salach wykładowych. Przeprowadziliśmy wywiady z trzydziestoma studentami, aby sprawdzić, jakie znaczenie miały sklepiki i kawiarnie dla ich intelektualnego i emocjonalnego rozwoju na uniwersytecie. Stwierdziliśmy, że odpowiedzi: „rozmowy z małą grupą studentów w kawiarni" i „dyskusja nad szklanką piwa" otrzymały takie same i wyższe oceny, jak „egzaminy" i „zajęcia laboratoryjne". Okazało się, że nieformalna działalność sklepów i kawiarni ma tak samo duże znaczenie dla rozwoju studentów, jak bardziej formalna edukacja.
Sądzimy, że to zjawisko jest uniwersalne. Jakość, którą próbowaliśmy uchwycić w trakcie wywiadów, a która jest obecna w kawiarni, stanowi niezbędny element każdego sąsiedztwa, nie tylko studenckiego. To część jego życiodajnej krwi.
Dlatego [urbanisto]:
Popieraj tworzenie w każdym sąsiedztwie lokalnych kawiarni. Spraw, by miejsca te były intymne, miały kilka pomieszczeń, wychodziły na ruchliwy ciąg pieszy, by ludzie mogli usiąść przy kawie lub innym napoju i śledzić toczące się życie. Zbuduj front kawiarni w taki sposób, żeby część stolików ulokowana była na zewnątrz, wprost na ulicy.
Zbuduj szerokie, solidne wejście prowadzące z tarasu do wnętrza lokalu. Niech taras pełni zarazem funkcję miejsca do czekania dla przystanku autobusowego i biur. Zarówno w środku kawiarni, jak i na tarasie zadbaj o wielką różnorodność krzeseł i stolików - różne rodzaje krzeseł. Jeżeli to, co się dzieje na ulicy, może przeszkadzać siedzącym na tarasie, zastosuj na jego krawędzi jakieś niskie wyróżnienie - siedzenie na schodach, murek do siedzenia lub dachy namiotowe. Projektując budynek, taras i otoczenie kawiarni, wykorzystaj n a p o c z ą t k u wzorzec "budynek złożony"...
Red. Christopher Alexander